Ders Niteliğinde Olan Sokrates Kelamları

Sokrates M.Ö. 469 yıllarında Atina’da doğdu, Perslerin Yunanistan’ı işgalinden yaklaşık 10 yıl sonra Platea Savaşı’nda yer aldı. Atina’nın emperyal bir güç olarak tüm Yunan dünyasına hükmettiği bir devirde büyüdü. Platon’un hocası ve Antik Yunan ideolojisinin kurucularından biridir. Sokrates gerisinde hiç yazılı eser bırakmamıştır.

Sokrates’i tanımamızı sağlayan en büyük yapıt ise kuşkusuz Sokrates hakkında açılan dava sonrasında Platon tarafından kaleme alınan Sokrates’in Savunması’dır. Bu yapıtta Sokrates’in ideoloji hayatını görürüz. Emeli daima bir şeyler sorgulamak, bilge insanı aramaktır. Cehalet insanları tesirine alarak özgüven sahibi yaptığını görmüş, bu sayede kendisinin hiçbir şey bilmediğini kabul etmiştir. Hazırsanız tarihin en esaslı, derin filozofu, insanlara çarşı, pazar gezerek, sokaklarda nutuk atarak, sorgulamalarını, düşünmelerini sağlayan, onları uyuşukluğundan çıkartarak kendilerine gelmeleri için bir nevi rahatsızlık veren, lakabının ise “at sineği” olduğu Sokrates’in olağanüstü kelamlarına başlayalım.

• Sözler günümüz Türkçesine çevrilmiş baskılardan alıntılanarak eklenmiştir.

Her biri ders niteliğindeki şahane Sokrates kelamları:

‘Kötü beşerler yemek ve içmek için yaşar. Uygun beşerler yaşamak için yer ve içerler.’

‘Bir şeyleri değiştirmek isteyen insan, işe evvel kendisinden başlamalıdır.’

‘Kimseye hiçbir şey öğretemem, yalnızca onların düşünmelerini sağlayabilirim.’

‘Hayret etmek bir filozofun hissidir ve ideoloji hayret etmekle başlar.’

‘Kendini bulmak istiyorsan, kendin için düşünmelisin.’

‘Cahil insan kendisinin bile düşmanı iken, diğerine nasıl dost olsun?’

‘Ölümden sakınmak o kadar güç değildir, güç olan berbatlıktan sakınmaktır…’

‘Çünkü kötülük vefattan daha süratli koşar. Yaşlı ve ağır olan ben, ağır hareket eden mevte yenildim, süratli ve makus olan suçlayıcılarım ise daha süratli olan berbatlığa yenildiler. Artık ben, sizler tarafından vefata mahkûm edilerek buradan ayrılırken, onlar doğruluk tarafından fesatlık ve haksızlığa mahkûm edilerek ayrılıyorlar. Ben kendi cezama, onlar da kendi cezalarına katlanacaklar.’

‘Eğer istediğin olmazsa acı çekersin, şayet istemediğin bir şey olursa tekrar acı çekersin, hatta istediğin şey tam olarak var olsa da yeniden acı çekersin…’

‘Çünkü onu kaybetme riskin vardır. Zihin bu türlü belalı bir şeydir. Değişimden özgür olmak, hayatın şartlarından ve vefattan özgür olmak ister. Lakin değişim hayatın kanunudur ne kadar direnirsen bu gerçeği değiştiremezsin.’

‘Ne kadar özür dilersen lisana, o yara sürekli orada duracaktır…’

“Babası oğluna bir torba çivi verir ve ona denetimini, sabrını her kaybettiğinde ceviz sandığının üzerine bir çivi çakmasını söyler. Birinci gün çocuk tam 37 çivi çakar. Haftalar ilerledikçe çocuk kendini denetim etmeyi öğrenir ve daha az çivi çakmaya başlar. Hakikaten haftalar ilerledikçe, kendini denetim etmesinin sandığa çivi çakmasından daha kolay olduğunun farkına varır. Her çivi çakılmadığı günün sonunda durumu babasına bildirir. Bu kez baba oğluna, kendini denetim ettiği her günün sonunda sandıktan bir çivi sökmesini ister. Haftalar geçer, çocuk hem sabır hem de kendini denetim etmenin idrakiyle, tüm çivileri sökmüş olur ve babasını çağırır. Babası çocuğun elinden fiyat ve sandığın yanına götürüp ona şöyle der:

Çok çalıştın ve artık kendini denetim ederek sandığın üzerinde delik açmamayı öğrendin. Fakat, sandığın üzerindeki deliklere bir bak, o delikler hiçbir vakit kapanmayacak ve eskisi üzere olmayacaklar. Her sabırsızlığın, duygusal yansıman karşındaki kişinin yüreğinde bu türlü yaralar açar. Ne kadar özür dilersen lisana, o yara sürekli orada duracaktır. Kelamlı bir hücum da en az fizikî bir hücum kadar yara verir.” demiştir Socrates.

‘Hayatta gütmemiz lazım gelen biricik gaye ruhumuzu yükseltmektir…’

‘Düşüncemizin, ahlaki kudretlerimizin ilerlemesini sağlamak, niyetimizi her an biraz daha aydınlatmak; kendimizi günden güne daha hür ve harika duymaktır.’

‘Kimse bile bile berbat değildir, her kötülük bilgi sanılan bir bilgisizlikten gelir.’

‘Yeşillikler toprağın nahoşluğunu kapattığı üzere, tatlı kelamda insanın birçok kusurlarını örter.’

‘Bir yargıç, yeterli niyetle dinlemeli, akla yatkın karşılık vermeli, sağlıklı düşünmeli, tarafsızca karar vermelidir.’

‘En faziletli insan, rûhen yükselmeye çalışan, en keyifli insan da yükseldiğini duyandır.’

‘İyice bilin ki bir değil, bin kere ölmem gerekse de yanlışsız bildiğimi yapmaktan vazgeçmeyeceğim.’

At sineğinin son vızıldayışı ne vakit oldu: Sokrates nasıl öldü?

Yıllar boyunca ünlü ressamlar yalnızca Yunan filozoflarını değil, birebir vakitte onların ideolojisine dair bir şeyleri de yansıtmaya çalışarak tablolarını çizmişlerdir. En ünlü Antik Yunan filozoflarından biri olan Sokrates’in mevtini de baz alan hayli bir tablo çizilmiştir lakin en bilindik olanı Jacques Louis David’in ‘Sokrates’in Ölümü’ isimli tablosudur. Bu tablo Sokrates’in hayatının son anlarını betimlemektedir. Sokrates hayatının son demlerinde araştırdığı sorulara yanıt bulamamıştır fakat sorduğu sorular çok güçlü bireylerin otoritesini sarsınca birçok düşman edinmiştir.

Bu da kendisinin “şehrin ilahlarına inanmamak ve gençliği yoldan çıkarmak” üzere uydurma bir ithamla yargılanmasına neden oldu. Bununla ilgili öğrencisi Platon “Sokrates’in Savunması” isimli kitabı yazmıştır, kitapta yazılanlara nazaran Sokrates savunmasında özür dileyerek kusurunu kabul etmek yerine ne olursa olsun felsefi araştırmalarını sürdüreceğini söylemiştir. Sokrates bu dava sonucunda idam cezasına mahkûm edilmiştir. Sokrates son ana kadar çok sevinçli ve keyiflidir. Kendisine sunulan baldıran otu (zehirli bir bitki) kadehini sakin bir biçimde kabul etmiştir. Bu tablo da Sokrates’in gösterdiği metanet, cüret ve dürüstlüğü simgeler.

Bugün sizinle Antik Yunan ideolojisinin kurucularından olan ‘At Sineği’ olarak bilinen Sokrates’in ders niteliğindeki harika sözlerini paylaştık. Kendisinin her şeyden evvel şahane bir insan olduğu apaçık ortada, onunla ilgili fikirlerinizi yorumlarda paylaşmayı unutmayın.